OPINIE: Geneesmiddelengebruik beperken vraagt gezond beleid

De uitgaven voor de terugbetaling van geneesmiddelen stegen in tien jaar met bijna 80 procent, schreef De Tijd afgelopen weekend. Wellicht maken ook als diabetesmedicatie verhulde afslankmedicijnen daar deel van uit, tot grote frustratie van diabetici die echt van middelen als Ozempic afhankelijk zijn. Ook de uitgaven voor cholesterolmiddelen en zuurremmers stijgen sterk. Dat toont nog maar eens dat onze gezondheidszorg uitblinkt in symptoombestrijding. De remedie lijkt nochtans ontzettend eenvoudig. We bewegen te weinig en we eten te veel. De helft van de volwassen Belgen kampt met overgewicht, net geen 16 procent is obees. En het begint helaas opjonge leeftijd. Iets minder dan 20 procent van de 2- tot 17-jarigen heeft overgewicht, net geen 6 procent is obees. De gevolgen zijn immens.

Gevraagd naar de gevolgen van overgewicht is Dokter Google duidelijk: ‘hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk, diabetes type 2, kanker, leververvetting, artrose…’ Kortom, het is niet gezond om te zwaar te zijn. Hoe dat overgewicht verliezen? Opnieuw over naar Dokter Google: ‘Om effectief af te vallen, is een combinatie van een gezond voedingspatroon, voldoende beweging en een gezonde leefstijl essentieel.’

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Voor iemand in een precaire financiële situatie is het veel eenvoudiger om aan - terugbetaalde - medicatie te komen die een symptoom van overgewicht bestrijdt dan aan gezonde voeding. Een bezoek aan de huisarts kost voor iemand met verhoogde tegemoetkoming 1 euro. Het doosje terugbetaalde maagzuurremmers dat een patiënt met oprispingsklachten vervolgens krijgt voorgeschreven kost om en bij 8 euro. Ik ben niet voor een verhoging van die bedragen. Ik ben er ook geen voorstander van om de toegang tot de huisarts op een andere manier in te perken. De drempel tot de eerstelijnszorg moet zo laag mogelijk blijven. Maar…

Diepvriesfrikandellen

We kunnen het ook fundamenteel anders aanpakken. Dan moeten we ons geld voor gezondheidszorg ook fundamenteel anders inzetten. We krijgen het gezondheidszorgbudget nooit onder controle als we het geld op de klassieke wijze blijven besteden. We moeten sterk inzetten op preventie. Het voorkomen van ziekte (preventie) is helaas door de opeenvolgende staatshervormingen een bevoegdheid van de Vlaamse regering geworden, het genezen (de gezondheidszorg) is federale materie. Er wordt weliswaar gewerkt aan interfederale gezondheidsdoelstellingen, maar dat werk is nog niet af. Daarnaast is preventie ook geen kwestie van gezondheids- en welzijnsbeleid alleen.

Laten we nog even teruggaan naar de huishoudrekening van onze fictieve patiënt. Voor twintig diepvriesfrikandellen tel je 2,5 euro neer in de discountsupermarkt. Een bakje verse aardbeien kost al snel 3 à 4 euro. En het is ook moeilijker om aan die aardbeien te raken. Het aantal mensen dat in een voedselmoeras woont, neemt toe. Bijna 90 procent van de Vlamingen woont in een buurt waar bijna geen gezonde restaurants of winkels te vinden zijn, blijkt uit onderzoek van het gezondheidsinstituut Sciensano. Wonen in zo’n buurt heeft een directe link met overgewicht. Onderzoek wijst uit dat hoe meer fastfoodrestaurants en gemakswinkels er in de buurt van een school zijn, hoe meer kinderen met overgewicht kampen.

Dat het makkelijker is om aan symptoombestrijding te doen met medicatie zien we ook in woonzorgcentra. Zeven jaar geleden toonden we in een studie aan dat bewoners van woonzorgcentra vaker antidepressiva en antipsychotica nemen dan ouderen die thuis wonen, rekening houdend met hun zorgbehoefte.

Nochtans weten we dat bepaalde symptomen zoals dwaalgedrag en onrust kunnen verdwijnen als we ouderenzorg fundamenteel anders organiseren. We weten sinds vorige week dankzij de brede ouderenbevraging van het Vlaams Instituut voor Kwaliteitszorg dat ouderen in Vlaamse rusthuizen zich veilig voelen en dat hun privacy gerespecteerd wordt, maar dat ze zich ook eenzaam voelen en het hen aan zingeving ontbreekt.

De oplossing voor onze gemedicaliseerde samenleving is niet hapklaar en bevindt zich op metaniveau. Wij pleiten al langer voor health in all policies. Gezondheidsbeleid geintegreerd in elk beleid dus: in stedenbouw, in onderwijs, in wonen, in mobiliteit, enzovoort. Buurtgerichte ouderenzorg is bijvoorbeeld ingebed in slim en sociaal stedenbouwkundig beleid. Het aanzetten tot meer ‘stappen en trappen’ is verankerd in een mobiliteitsbeleid dat radicaal zachte vervoersmodi prioriteit geeft.

Als de gezonde keuzes nog altijd gevaarlijker, lastiger of duurder zijn dan de ongezonde, zullen mensen die blijven maken. Gezonde keuzes maken is helaas niet simpelweg een kwestie van ‘gezond verstand’. Het is een kwestie van gezond beleid.

Dit opiniestuk verscheen eerder in De Tijd.