OPINIE: Verander het klimaat vooraleer het klimaat ons verandert

Ignace Schops, Voorzitter Bond Beter Leefmilieu, directeur van het Regionaal Landschap Kempen en Maasland en medeoprichter van de Klimaatzaak.

Luc Van Gorp, Voorzitter CM Gezondheidsfonds

We zijn misschien niet het meest vanzelfsprekende duo om samen op de barricaden te kruipen voor het klimaat, maar toch doen we het vandaag, aan de vooravond van de eerste grote klimaatmars in lange tijd.

De ene voorzitter van de grootste mutualiteit van het land, CM Gezondheidsfonds; de andere voorzitter van de Bond Beter Leefmilieu, directeur van het Regionaal Landschap Kempen en Maasland, medeoprichter van de Klimaatzaak en lid van het Climate Leadership Corps van Al Gore. Onze werkdagen vertonen wellicht weinig gelijkenis. Toch zijn we eigenlijk elke dag van ’s ochtends tot ’s avonds beiden met hetzelfde bezig: schaarste én zorg.

Als mutualiteit ​ zien we dat elke dag op veel verschillende manieren. De mensen zijn ‘op’ en vallen en masse uit op hun werk. Zij zijn deel van het half miljoen langdurig zieken in ons land. Dat cijfer neemt jaar na jaar toe. Op 10 jaar tijd steeg het aantal arbeidsongeschikten met 67 procent. Het mentaal welbevinden scoort eveneens pover. Maar liefst 40 procent van de jongeren geeft aan nood te hebben aan psychologische hulp. Daarnaast is ook het aantal plaatsen in de zorg beperkt. Er zijn te weinig rusthuisbedden, te weinig plekken voor jongeren met mentale problemen, te weinig plaatsen in de kinderopvang. En mochten we die extra plekken toch kunnen creëren, dan blijkt dat we de zorgprofessionals niet vinden om al die mensen te helpen. Verpleegkundige is een knelpuntberoep en er lijkt weinig beterschap op komst, kinderverzorger eveneens. Ondertussen stijgt het aantal mensen dat moeilijk de eindjes aan mekaar kan knopen. Tegelijk zien we een aantal artsen zich de vraag stellen of al degenen die vandaag een lager tarief betalen voor gezondheidszorg omwille van hun precaire situatie, dat wel echt nodig hebben. Ook de solidariteit lijkt stilaan op. We bevinden ons in een existentiële zorgcrisis.

Met het klimaat is het niet beter gesteld. Ondanks alle toezeggingen bij het klimaatakkoord van Parijs, nam de CO2 uitstoot wereldwijd toe met 1,2%. Ook in België steeg de uitstoot opnieuw. En dat is erg. Onze planeet warmt veel sneller op dan verwacht. We raken uit onze comfortzone. Meer en heftigere hittegolven en overstromingen volgen elkaar in een razend tempo op, met ondraaglijk veel leed en vaak dodelijke slachtoffers, ook in ons land. En daar houdt het niet mee op, want ook in onze natuur loopt het goed fout. Eén miljoen soorten zijn met uitsterven bedreigd tegen het einde van deze eeuw. Zonder het goed te beseffen hebben we onze grondstoffen bijna opgepeuzeld en onze omgeving zodanig vergiftigd en uitgekleed dat onze drinkwater- en voedselvoorziening onder druk staat. Zelfs de mens als soort komt onder druk te staan. VN-secretaris-generaal Antonio Guterres windt er geen doekjes om: het is ‘Code Rood voor de Mensheid’. Toch lijkt de ernst van de zaak nog steeds niet door te dringen.

De impact van de klimaatverandering en biodiversiteitsverlies op onze gezondheid is onmiskenbaar. Volgens het Europese Milieuagentschap veroorzaakte vervuiling met fijnstof in 2019 in België ongeveer 6.500 vroegtijdige overlijdens. Hitte eiste in 2022 zo’n 62.000 levens in Europa. ​ De afnemende biodiversiteit bemoeilijkt onze toegang tot gezond voedsel, omdat heel wat planten afhankelijk zijn van uitstervende bestuivers zoals bijen. Door het kappen van wouden voor voedselvoorziening, verliezen we niet enkel de natuurlijke capaciteit om broeikasgassen op te slaan, maar verhoogt eveneens het risico op besmettelijke ziekten.

Bovendien zijn het niet de meest welvarenden die er de grootste last van ondervinden. Studies van CM toonden meermaals dat gezondheidsongelijkheid sociale ongelijkheid weerspiegelt. De gevolgen van de klimaatverandering zijn ongelijk verdeeld. De mensen die er het minst toe bijdragen, lijden er vaak het zwaarst onder. Sociaal kwetsbare mensen wonen vaker daar waar de gevolgen van de klimaatverandering het meest voelbaar zijn: in derdewereldlanden die door droogte en overstromingen getroffen worden, maar ook in de dichtbevolkte en sterk vervuilde wijken van onze grootsteden. Niet ingrijpen in de klimaattransitie is niet alleen onverstandig, het is ook asociaal én economisch weinig doordacht. Het getuigt ook van weinig toekomstvisie: gewoon onbezonnen doordoen, hypothekeert de levenskwaliteit van toekomstige generaties.

Omdat we niet mogen vernietigen wat ons in leven houdt, is het tijd voor een transformatieve en duurzame verandering die niemand uitsluit. En ook al hebben we als mensheid het vernuft, de creativiteit, de innovatieve en de technologische kennis om oplossingen te bedenken, toch speelt de tijd geweldig in ons nadeel. Nog langer wachten leidt tot een ecologische en menselijke ramp. Dit decennium is het decennium van de waarheid. Elke mens, elke soort en elke tiende van een graad telt. En net zoals de asbestrechtszaken overheden verplichtten om asbest te bannen, zo wil de Klimaatzaak overheden verplichten om hun klimaatdoelstellingen te halen, de fossiele brandstoffen te bannen en de opwarming tijdig te stoppen.

Ook in de gezondheidszorg ligt er nog veel beleidswerk op de plank. De gezondheidszorg moet veel meer een zaak worden van alle ministers, om ook de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen. Daar heb je niet alleen de minister van volksgezondheid en de minister van welzijn voor nodig, maar moet er samengewerkt worden rond huisvesting, ruimtelijke ordening en mobiliteit.

Klimaat is één van de zes speerpunten in het memorandum van CM voor de komende verkiezingen. “We gaan daar leden mee verliezen, met dat klimaatgewauwel”, horen we wel eens. Wellicht is dat het geval. Maar als we nu niets doen om de klimaatverandering te stoppen, gaan we pas écht leden verliezen. We zijn historisch een mutualiteit met nog een groot aantal oudere leden. Zij zullen de impact van de klimaatverandering als eerste voelen, want de hitte maakt vooral slachtoffers bij de oudere bevolking.

Klimaatactivisten zijn eigenlijk ‘mensenactivisten’. Wanneer we op een zorgzame manier omgaan met de planeet, zorgen we ook voor haar bewoners. De schaarste zal niet leiden tot een ‘krapper’ leven, maar net tot een rijker leven, dat ons doet stilstaan bij de waarde van dingen en de zorg van en voor elkaar.

Dit opiniestuk verscheen eerder in Het Belang van Limburg.